اختراع و ورقه اختراع
لغت PATENT حداقل در بعضی از زبان های اروپایی به دو معنی استعمال می شود. معنی اول عبارت است از سندی که به مخترعی داده می شود تا به موجب آن از امتیازات اختراع خود بهره مند گردد. معنی دوم عبارت است از محتویو مضمون حمایتی که در اثر ثبت اختراع به وجود می آید.
در این نوع اختراع، فکر و ایده مخترع به شکل یک محصول یا فرآورده نمود پیدا میکند. مانند اختراع یک سمپاش یا یک ابزار جراحی
ثبت اختراع و ضرورت آن
برخلاف حق مولف، علائم تجاری و نشانه های جغرافیایی که ثبت آنها در غالب کشور ها از جمله ایران اختیاری است، ثبت اختراع با توجه به آثار مادی و معنوی که برای مالک آن دارد، امری حیاتی و ضرورت آن غیر قابل انکار است. به طور کلی ثبت اختراع برای مالک آن می تواند دارای فواید زیر باشد:
1- ثبت اختراع و اخذ ورقه مربوط، به مالک آن حق انحصاری می دهدتا به موجب آن بتواند دیگران را از استفاده تجاری اختراع مانع شود، یا آن را متوقف سازد، که این امر می تواند تاثیر بسزایی در جلوگیری و کاهش فعالیت جاعلین و تقلید کنندگان داشته باشد و رقابت سالمی را ایجاد نماید. به عنوان مثال،اگر شرکتی مالک یک اختراع ارزشمند باشد یا اجازه بهره برداری از آن را کسب کرده باشد، قادر خواهد بود که در مقابل ورود رقیبان به بازار های همان اختراع موانعی را به وجود آورد و این کار به شرکت مالک اختراع کمک خواهد کرد تا به عنصر فعال و برجسته در بازار های مربوط تبدیل گردد.
2- اگر مالک اختراع هزینه ای را بابت تحقیق و توسعه صرف کرده باشد، ثبت اختراع و حقوق انحصاری ناشی از آن، موجب جبران هزینه ها و برگشت بیشتر سرمایه گذاری خواهد شد.
3- با ثبت اختراع و اخذ ورقه مربوط به آن، مالک اختراع اعم از شخص حقیقی یا حقوقی می تواند حق استفاده و بهره برداری از آن را در قالب لیسانس به سایرین واگذار نماید و با دریافت حق الامتیاز درآمد بیشتری را کسب کند.
4- اگر مالک اختراع یک شرکت باشد با ثبت اختراع و اخذ ورقه آن میتواند از طریق لیسانس های دوجانبه از اختراعات و فناوری شرکت های دیگر به طور متقابل استفاده کند و در این صورت شرکت ها اجازه خواهند داشت، که از یک یا چند اختراع مربوط به یکدیگر تحت شرایط مقرره در قرار داد استفاده و بهره برداری نمایند و از این طریق دسترسی به نوآوری ها و فناوری جدید در قالب قرار دادهای واگذاری دو جانبه برای شرکت ها امکان پذیر خواهد بود.
5- دسترسی به بازار های جدید نیز با اخذ ورقه اختراع و واگذاری اجازه بهره برداری از اختراعات از سوی مالکین به سایرین امکان پذیر میگردد و زمینه حمایت از اختراع حتی در بازار های خارجی مربوط فراهم مینماید .
6- ثبت اختراع خطر نقض حق مربوط را کاهش می دهد، زیرا با کسب حمایت از اختراع مالک آن قادر خواهد بود از اینکه سایرین بتوانند همان اختراع را ثبت کنند جلوگیری نماید و همچنین احتمال نقص حقوق سایرین را هنگام بهره برداری تجاری از محصولات مربوط کاهش دهد.مضافا اینکه ثبت اخترع باعث می شود که دیگران نتوانند اختراع مشابه را به ثبت برسانند و از سوی دیگر با ثبت اختراع اصل این است که اختراع دارای ویژگی های مقرره در قانون است و به طور چشمگیری با داتش پیشین تفاوت دارد.
7- با ثبت و اخذ ورقه اختراع مالک آن میتواند با جمع آوری منابع مالی و سرمایه از طریق دریافت وام و سایر منابع، توانایی عرضه محصول اختراعی خود را به بازار پیدا کند، به ویژه اینکه اگر در زمینه بیولوژی اختراعات وجود داشته باشد، می تواند سرمایه گذاران زیادی را جذب کند.
8- همانطور که در بند های قبلی ب طور ضمنی تاکید شده است، ثبت اختراع و اخذ ورقه مربوز به آن،توانایی مالک اختراع را برای اقدام قانونی علیه تقلیدکنندگان و ناقصین حقوق انحصاری ناشی از ورقه اختراع افزایش می دهد.
9- ثبت و اخذ ورقه اختراع، جایگاه شرکت صاحب اختراع را از حیث مهارت و توانایی، افزایش میدهد و شرکای تجاری، سرمایه گذاران، سهامداران و مشتریان ممکن است اختراع های شرکت را به عنوان نشانه ای از سطح بالای مهارت و دانش، تخصص و ظرفیت و فناوری شرکت تلقی نمایند. همچنین برای جمع آوری منابع مالی و یافتن شرکای تجاری و ارتقای ارزش تجاری شرکت می تواند نقش مهمی داشته باشد و در این راستا است که برخی از شرکت ها، اختراعات خود را در آگهی تبلیغاتی درج میکنند تا بدین طریق جایگاه نوآورانه در نظر عموم به وجود آورند.
اختراع مشترک
بسیاری از ابداعات به وسیله ی چندین مبدع ایجاد می شود، در چنین مواردی، حق ابداع به صورت مشترک به مبدعان تعلق دارد در نتیجه آنها می توانند باهم برای ثبت اختراع اقدام کنند و متقاضیان مشترک محسوب می شوند.
در این حالت، سوالات متعددی پیش می آید؛ برای مثال، تا کجا یکی از متقاضیان می تواند بدون وابستگی به سایر متقاضیان عمل کند و تا چه اندازه یک متقاضی می تواند دیگر متقاضیان را با توجه به حقوق مشاعی خود محدود کند؟ یا آیا هر متقاضی می تواند سهم خود را از تقاضانامه ی مشترک به اشخاص ثالث بفروشد یا انتقال دهد؟ یا این که مراحل ثبت تقاضانامه ی اختراع مشترک، چگونه صورت می گیرد؟
همان گونه که جای دیگر در مورد نحوه ی برخورد با مباحث مالکیت مطرح شد، در اینجا نیز، پاسخ به سوالات مذکور تا حد زیادی وابسته به قوانین کشور های مربوط است. نوع مالکیت مشترک، ممکن است موجب ایجاد وضعیت های مختلفی شود. استفاده از مشاوران زبده، بیش ترین اهمیت را در بررسی نتایج هر وضعیت ویژه دارد. در قوانین بعضی کشورهای خاص، به ویژه آمریکا، متقاضیان یا مالکان اختراع مشترک ممکن است بتواند هر کدام، مستقل، مجوزهای بهره برداری را به اشخاص ثالث واگذار کنند؛ یعنی حتی در مواردی که اختلاف حل نشده ای بین متقاضیان وجود دارد، هردو برای تجاری سازی اختراع، آزاد هستند؛ اگرچه آنها، نمی توانند مجوز بهره برداری انحصاری را در دیگر سرزمین ها اعطا کنند.از سوی دیگر، در کشورهای دیگر، قانون گذار حقوق مدنی، تصریح دارد که، هیچ کدام از متقاضیان مشترک نمی توانند بدون کسب رضایت از دیگر شرکا، مجوز بهره برداری را به اشخاص ثالث واگذار کنند.
به آسانی میتوان عدم توافق و تعارض منافع احتمالی را در میان مبدعان مشترک، پیش بینی کرد و مالکیت مشترک همراه با تعارض آزادی عمل، مستلزم نظرات مشترکی برای حقوق و تعهدات هر مبدع است. اگر یکی از شرکا بخواهد اختراع او در حالت اسرار تجاری باقی بماند و با یکی از شرکا بخواهد تقاضانامه ی اختراع خود را پس بگیرد چه اتفاقی می افتد؟ اگر شرکا، به صورت مساوری در هزینه های اختراع سهیم نشوند یا وقتی که هر دو مخترع یا یکی از آنها در اختراعات مشترک، وظیفه ی انتقال مالکیت به کار فرمارا داشته باشند، چگونه باید مشکل را حل کرد؟ حقوق اختراع برای همه ی این مسائل، راه حل ارائه نمی کند و هر اختلافی باید پیشاپیش و قبل از مهلت تعیین شده به وسیله ی اختراع، حل شود.
با توجه به موارد مذکور به مبدعان توصیه می شود درباره اصولی که در ابداعات و یا مالکیت های مشترک بر پایه ی آن عمل خواهند کرد، توافق کنند و قراردادها و توافقات را قبل از تنظیم تقاضا نامه، رسمس کنند – حتی اگر باهم صمیمی باشند. حتی بهتر است که در همان آغاز ابداع، اقدامات لازم صورت گیرد.
بهره برداری کردن از اختراع
بهره برداری کردن از اختراع ثبت شده توسط اشخاصی غیر از مالک اختراع یا مخترع مشروط به موافقت مالک آن است .
بهره برداری از اختراع ثبت شده شامل هر یک از اعمال زیر است :
1- هنگامی که اختراع در خصوص یک فرآورده باشد:
- ساخت ، وارد کردن ، عرضه برای فروش ، فروش و استفاده از فرآورده.
- ذخره چنین کالایی به قصد عرضه برای فروش ، فروش یا استفاده .
2- هنگامی که موضوع ثبت اختراع یک فرآیند است :
- استفاده از فرآیند .
- انجام هریک از افعال مندرج در بند (1) فوق در خصوص کالاهایی که مستقیما از طریق این فرآیند به دست به دست آمده اند.
بهره برداری از اختراع
این عبارت در بند (ب) ماده 4 کنوانسیون پاریس به کار رفته است.
به موجب این بند، درخواست های بعدی اشخاص ثالث که قبل از انقضاء مواعد مذکور در یکی از کشورهای عضو اتحادیه به عمل آید، به وسیله اعمالی که در این فاصله انجام خواهد گرفت از اعتبار نخواهد افتاد خواه مخصوصا به موجب تسلیم درخواست دیگر یا انتشار اختراع یا بهره برداری از آن یا فروش نسخه هایی از طرح و نمونه صنعتی یا اعمال محدودیت که در هر حال این اعمال موجد هیچگونه حق یا مالکیت شخصی برای اشخاص ثالث نخواهد بود. حقوق اکتسابی اشخاص ثالث قبل از اولین روز تقاضا که مبنای حق تقدم است به موجب قانون داخلی هر یک از کشورهای عضو اتحادیه محفوظ است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1-هر شخصی با رعایت مقررات معمول در یکی از کشورهای اتحادیه اظهارنامه مربوط به تقاضای ورقه اختراع یا ثبت مدل اشیاء مصرفی یا طرحها و نمونه‌های صنعتی یا علامت کارخانه یا علامت تجاری را شخصاً یا توسط قائم مقام قانونی خویش تسلیم نموده باشد در مورد تسلیم اظهارنامه در سایر کشورهای اتحادیه در مهارت‌های مقرره ذیل از حق تقدم برخوردار خواهد شد.
2- تسلیم هر درخواستی که بموجب قانون داخلی هر کشور عضو اتحادیه یا بموجب عهد نامه‌های دو جانبه یا چند جانبه منعقد بین کشورهای اتحادیه معتبر شناخته شده باشد موجد حق تقدم میگردد.
3- مفهوم تسلیم درخواست قانونی که طبق مقررات داخلی تقدیم میگردد تسلیم کلیه درخواستهایی است که برای تعیین تاریخ آن در کشور مربوطه کفایت داشته بدون آنکه نتایج بعدی درخواست مورد نظر باشد.
تفاوت بین اختراع و اکتشاف
در کنوانسیون پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی، موافقتنامه جنبه های تجاری و حقوق مالکیت معنوی (تریپس) و معاهده همکاری ثبت اختراع (pct) صرفا به اختراع پرداخته شده است و از اکتشافات مطلبی نیامده است. در بند 4 ماده 2 کنوانسیون تاسیس سازمان جهانی مالکیت معنوی از اکتشافات علمی به عنوان یکی از مقولات حقوق مالکیت معنوی حمایت به عمل آمده است. همچنین در بند (1) ماده (1) ماهده ژنو تصویب شده در سال 1978 میلادی اکتشاف به شناخت پدیده ها، قوانین و یا خصوصات عالم ماده که قبل از این شناخته نشده و قابل ارزیابی نبوده باشند تعریف شده است. به هر حال روشن است در صورتی که کشفیات در مواد طبیعی مانند موضوعات بیولوژیک از جمله DNA خصوصیات اختراع را در اثر تصنع بشر بدست آورد به عنوان اختراع قابل ثبت می باشد.
قانون گذار ایران در ماده 26 قانون ثبت علائم و اختراعات، اختراع و اکتضاف را قابل ثبت دانسته است و بکار بردن کلمه "اکتشاف" در قانون ایران این ذهنیت را تقویت کرده استکه کشف چیزهایی که در جهان طبیعت وجود دارد را می توان به عنوان اختراع ثبت کرد. این برداشت صحیح به نظر نمی رسد زیرا اگر اکتشاف را به معنای پدید آوردن شی جدید بدانیم می توان آن را مترادف با کلمه اختراع تلقی و قابل ثبت دانست ولی اگر اکتشاف را به معنای کشف چیزهایی بدانیم که در جهان طبیعت وجود دارد بدیهی است که این یک عمل اختراعی به حساب نمی آید. زیرا در یک عمل اختراعی به حساب نمی آید. زیرا در یک عمل اختراعی از فعالیت فکری شخص مخترع در پدید آوردن یک اثر فنی جدید بهره برداری شده است و این اثر با شناختن یک عنصر موجود در طبیعت مانند عنصر اورانیوم تفاوت دارد.
با توجه به مراتب فوق روشن است که منظور قانون گذار از به کاربردن کلمه «اکتشاف» بیان فعالتی اختراعی بوده به ویژه که فقط دو مورد در قانون ثبت علائم و اختراعات کلمه «اکتشاف» به کار رفته و در سایر موارد از واژه اختراع، مخترع و یا ورقه اختراع استفاده شده است.
لازم به ذکر است که در طرح پیشنهادی به مجلس شورای اسلامی، کشفیات به صراحت از حیطه حمایت از اختراع خارج شده اند.
با توجه به تعریفی که از اختراع بعمل آده است اختراع ممکن است مربوط به یک فرآورده (محصول، کالا)یا یک فرآیند باشد.
در ماده 27 قانون ثبت علائم و اختراعات نیز این تفکیک به نحو روشنی مشخص شده است. در این ماده آمده است: حقوق ناشی از ورقه اختراع شامل موارد زیر نمی شود:
1- اعمال مربوط به کالاها و سائلی که توسط مالک اختراع یا با توافق او در بازار ایران عرضه شده اند.
2- استفاده از وسائل در هواپیماها، وسائط نقلیه زمینی یا کشتی های سایر کشورها که به طور موقت یا تصادفا وارد حریم هوائی، مرزهای زمینی یا آب های ایران شده اند.
اختراع و انواع آن
با توجه به قانون ثبت اختراعات ایران، میتوان اختراع را به اختراع ابزار یا وسیله تولید محصولات صنعتی کشاورزی و اختراع خود تولید یا محصول ، دسته بندی کرد. یعنی کلمه فرآیند مذکور در مادۀ مزبور را اختراع وسیله یا ابزار تولید کالاهای صنعتی یا کشاورزی و کلمۀ فراورده عنوان شده در ماده را اختراع خود محصول کشاورزی یا صنعتی تلقی کرد. در نظام حقوقی کشور های جهان، گروه بندی اختراعات، متفاوت است.
در نظام حقوقی فرانسه، حقوق دانان آن کشور، اختراعات را به چهارگروه به شرح زیر تقسیم بندی کرده اند:
1- اختراعات تولید
اختراع تولید یا اختراع فرآورده، عبارت از ساخت و تولید یک شی یا ماده مخصوصی است که آن را از اشیاء یا مواد مشابه دیگر متمایز میکند. به طور مثال یک ماده مومی اختراع شدۀ مخصوص، که قادر است موهای بدن انسان را زایل کند یا ساخت و ابداع یک عضو مصنوعی مربوط به یکی از اعضاء بدن انسان، نطیر کشکک مصنوعی ران به جای عضو طبیعی یعنی کشکک طبیعی، در جراحی زانون کاربرد داشته باشد. این نوع اختراعات را اختراع تولید می گویند.
2- اختراع روش یا ابزار
اختراع روش که در ماده یک قانون ثبت اختراعات اران با کلمۀ فرآیند نام برده شده، عبارت از اختراع روش یا وسیله یا ابزاری است که به کمک آن روش یا ابزار، محصولی تولید گرددیا با روشی خاص و تکنیکی مخصوص، مشکل یا مشکلات فنی صنعتی یا کشاورزی، حل شود.
به ظور مثال اختراع روش یا وسیبه، برای دفع آفات گیاهی یا وسله ای برای آبیاری بارانی یا قطره ای در کشاورزی یا اختراع روش خاص برای اسخت مواد بتونی از خاک ونظایر آن را اختراع روش یا اختراع وسیله می گویند.
3- اختراع کاربردی
اختراع کاربردی عبارت است از اختراع ناشی از تلاش فکری برای به کار بردن ابزار شناخته شده و موجود برای به دست آوردن محصولی که حتی ممکن است نوع آن محصول نیز وجود داشته باشد، با کارایی جدید و ابتکاری. به طور مثال به کار گرفتن یک پمپ در یک دستگاه سرد کننده نوشابه ساز به صورت ابتکاری وابداعی که قبلا فردی چنین ترکیبی را بوجود نیاورده باشد و به فکر کسی نیز تاکنون نرسیده باشد.به عبارت دیگر، اختراع کاربردی اختراعی است که از تلفیق ابزار و وسایل موجود برای تولید یک محصول یا کالای جدیدی که فاقد سابقۀ تولید باشد، مورد استعمال قرار گیرد.
در نطام حقوقی فرانسه حمایت از این قبیل اختراعات چه از نظر حقوقی و چه از نظ قضایی پذیرفته شده است و اغلب کشور های اروپایی و ایالات متحدۀ آمریکا و مراکش نیز طرفدار حمایت از این قبیل اختراعات هستند.
با توجه به مواد یک و دو قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 ایران به نظر چنین می رسد که در نطام حقوقی ایران فقط اختراع فرآورده یا اختراع تولید کالا و اختراع فرآیند یعنی اختراع ابزار تولید قابل ثبت و صدور ورقه گواهی اختراع شناخته شده و اختراع کاربردی قابل ثبت و حمایت نخواهد بود مگر این که اختراع کاربردی را نوعی اختراع فرآیند تلقی کنیم. اما بهتر است این نوع اختراعات عنوان صریح قانونی پیدا کند.
4- اختراع ترکیبی یا مختلط
اختراع ترکیبی عبارت از اختراعی است که به کمک و همکاری یک گروه ابزار جدید و وسایل شناخترع شده، یک محصول صنعتی جدید بدست آید.
یک اختراع ممکن است از عوامل و یا یک سلسله اختراعات دیگر، یعنی از ترکیب عوامل مزبور، خلق شود. به طور مثال یک مخترع که یک مولکول شیمیایی جدیدی از طریق ترکیب و تلفیق و کمک روش یا اختراعات شناخته شدۀ موجود به دست می آورد، میتواند نسبت به ثبت و اخذ ورقه اختراع به منطور برخورداری از حمایت قانونی اقدام کند و گواهی مربوط را دریافت نماید. ممکن است یک اختراع دارای عناوین مختلف یعنی اختراع تولید ، اختراع روش و اختراع کاربردی باشد و از تمام جهات مزبور مورد حمایت قانون قرار گیرد.
اگر یک اختراع دارای عناوین مختلف باشد، یعنی عناوین مختلف، نظیر اختراع تولید، اختراع روش و اختراع کاربردی در آن جمع گردد، وقتی می تواند از همه جهات مزبور مورد حمایت قرار بگیرد که هریک ز عناوین مزبور از امتیازات خاص و جداگانه ای برخوردار گردند و قانون برای هرکدام از عناوین یک اختراع، مزیتی مخصوصو قایل گردد که در این صورت حمایت های متعدد و جداگانه مفید خواهد بود. در غیر این صورت حمایت چند جانبه در عمل ارزشی نخواهد داشت.
